Foto boven:
Annette Beentjes (l) en Corrie Loogman tonen het dagboek van Annie van Nievelt dat pas in1999 boven water kwam. (Foto: Henk de Reus)

Castricum – In de bibliotheek van Stichting Oud-Castricum bevindt zich sinds 1999 het oorlogsdagboek van Annie van Nievelt. Het is te lezen op de website van de stichting. Corrie Loogman en Annette Beentjes deden gedetailleerd onderzoek naar de persoon van Annie van Nievelt en schreven er een boek over. Ze kwamen tot verrassende ontdekkingen.

Door Henk de Reus

Toen Annette Beentjes en Corrie Loogman in 2020 gevraagd werd om aan de hand van het dagboek ‘Aantekeningen uit de Tweede Wereldoorlog’ onderzoek te doen naar de persoon Annie van Nievelt zeiden ze direct ‘ja’. Het onderzoek duurde twee jaar en bracht ze onder andere bij het Nationaal archief, vijf Stadsarchieven (waaronder dat van Neurenberg), twee regionale archieven, drie plaatselijke Historische Verenigingen en het Nederlands Fotomuseum. Diverse interviews droegen mede bij aan het uiteindelijke resultaat.

Het duo beschrijft hun bevindingen in een boek dat eerder dit jaar uitkwam. Het heeft als titel ‘Het portret van een bijzondere vrouw’ en gaat over het hele leven van Annie van Nievelt. In dit artikel beperkt de redactie zich hoofdzakelijk tot de periode van vlak vóór en na de oorlog.

Beeld

Annette omschrijft Annie als een intelligente, bescheiden, maar daadkrachtige vrouw. ,,Ze stond altijd voor anderen klaar en was vriendelijk en spraakzaam. Uit het feit dat zij ten tijde van de oorlog zes talen sprak en na de oorlog vanwege haar contacten en enorme talenkennis als tolk en vertaler werd toegevoegd aan de staf van de Nederlandse vertegenwoordiging bij de Internationale Rechtbank voor de berechting van oorlogsmisdadigers in Neurenberg blijkt al dat het een slimme vrouw was’’, aldus Annette.

Achtergrond

Corrie vertelt over het welgestelde gezin waartoe Annie behoorde. ,,Annie werd op 18 april 1898 geboren als oudste dochter van een gezin met vijf kinderen. Het gezin woonde in Naarden. In 1929 gingen haar ouders uit elkaar. Annie reisde naar Engeland, Noorwegen en Denemarken. Terwijl de andere kinderen uitvlogen, bleef Annie bij haar moeder wonen. Begin mei 1940 moesten Annie (inmiddels 42 jaar) en haar moeder (toen 66) het huis in Naarden halsoverkop verlaten omdat het gebied onder water werd gezet tegen de vijandelijke Duitse opmars (inundatie). Zij namen hun intrek bij Annie’s broer Han. Deze was huisarts en huurde een woonhuis met praktijk aan de Mient 33 in Castricum. Zus Henny beheerde de apotheek, terwijl Annie met haar moeder het huishouden bestierde en bijsprong als laborante in de dokterspraktijk.’’

Oorlog

Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger Nederland binnen. De Van Nievelts waren zeer tegen de bezetter gekant en huisarts Han zag na 1940 een groot deel van zijn recent opgebouwde praktijk verloren gaan omdat veel van zijn patiënten moesten evacueren. Uiteindelijk moest hijzelf ook verhuizen, in 1943 naar de Geelvinckstraat 94 en in 1944 naar de Molenweg 48 in Limmen. Zijn auto was gevorderd door de Duitsers, maar vanuit Limmen ging Han op zijn fiets met massieve banden door weer en wind zijn patiënten af, zelfs midden in de nacht.

Verzet

Annette vertelt dat er in 1941 een landelijk verzet onder artsen was ontstaan (onder de naam ‘Medisch Contact’) vanwege de groeiende onvrede over de ideologische uitgangspunten van het nationaalsocialisme. “Annie was, samen met Han en Henny, betrokken bij het lokale verzet. Zij verzorgde en bracht, zelfs in spertijd, medicijnen naar ondergedoken patiënten. Ook voorkwamen Han en Annie door middel van valse medische verklaringen dat Castricumse jongeren op transport naar Duitsland werden gezet. Ze wisten zelfs reeds in Duitsland werkzame Castricummers terug te halen met valse verklaringen over de slechte gezondheidstoestand van familieleden. Collega huisarts Leenaers speelde een belangrijke rol in het artsenverzet. Er werd elke zondagochtend bij hem thuis vergaderd, totdat hij in maart 1943 gevangen werd genomen. Annie maakte verslagen van de vergaderingen en schreef berichten. Ze was handig in het maken van stencils en maakte onder meer het illegale vlugschrift ‘Strijd’. De risico’s en de gevaren die dit met zich meebracht nam zij voor lief. Ze deed wat volgens haar gedaan moest worden.’’

Dagboek

Pas in het laatste jaar van de oorlog hield Annie een dagboek bij. Hierin schetst zij een uitgebreid beeld van de Europese politiek in samenhang met de landelijke en plaatselijke situatie, aangevuld met persoonlijke ervaringen. Zo beschrijft zij de hongerwinter in 1944, de angst, de ontberingen, de beschietingen, het neerstorten van vliegtuigen, razzia’s, huiszoekingen en de Duitse intimidatie.

Bevrijding

Omdat de familie Van Nievelt nauwe contacten had met de burgemeesters van Limmen en Alkmaar raakte Annie betrokken bij de activiteiten die plaatsvonden rondom de bevrijding door de Engelsen en (Frans sprekende) Canadezen. Haar talenknobbel kwam haar goed van pas. Zij was de tolk en vertaler voor de burgemeesters van Castricum, Limmen en Alkmaar. Haar leven nam hierdoor een verrassende wending.

Proces Neurenberg

Van 20 november 1945 tot 1 oktober 1946 vond het belangrijkste proces van de 20ste eeuw in Neurenberg plaats. Baron Van Tuyll van Serooskerken werd aangewezen als Nederlands vertegenwoordiger bij de Militaire Rechtbank voor de berechting van oorlogsmisdadigers in Neurenberg. Vanwege haar contacten en talenkennis werd Annie zijn persoonlijk assistente. In verschillende documenten wordt aangegeven dat zij de Nederlandse, Franse en Engelse taal perfect beheerst en dat de documenten ‘getrouwe en authentieke vertalingen’ zijn.

In 1947 keerde Annie terug naar Castricum en trok weer in bij haar familie op de Mient nr. 33. Zij leidde hierna een teruggetrokken leven. Haar moeder overleed in 1955, Han in 1982 en Henny in 1996. Annie overleed in 1978, vlak voor haar 80ste verjaardag tijdens een dutje op de sofa.

Annette en Corrie hebben tijdens hun onderzoek steeds meer respect en bewondering gekregen voor de persoon van Annie van Nievelt. Corrie: ,,Ik sluit mij geheel aan bij de woorden van Els Kloek in haar boek ‘1001 vrouwen in de 20e eeuw’. Zij zegt ‘Er zijn heel veel inspirerende vrouwen geweest, die een spannend leven hebben geleid maar in de vergetelheid zijn geraakt. Die ondanks alle, aan vrouwen opgelegde regels en beperkingen, iets van hun leven wisten te maken en hun talenten hebben ontwikkeld. In de geschiedenis gaat een enorme rijkdom aan levensverhalen van vrouwen schuil.’ Zo’n vrouw was Annie van Nievelt. Ik ben blij dat we hebben kunnen bijdragen aan haar legacy.’’ ,,Ze verdient een monumentje’’, vult Annette haar aan.