Foto boven:
Arnold Kuijs geniet van zijn hobby als imker. (Foto: Henk de Reus)

Castricum – In eerdere edities van deze krant sprak Arnold Kuijs over de oorzaken van bijensterfte, het werk van de imker, het promotiesysteem bij bijenvolkeren en het maken van een honingraat. Dit keer vertelt de hobby-imker over de wijze waarop bijen communiceren, hoe ze zich voortplanten en over het oogsten van honing. ,,Honing is eigenlijk braaksel van bijen.’’

Door Henk de Reus

Honingbijen communiceren op een speciale wijze, namelijk via de bijendans. Arnold legt uit hoe deze plaatsvindt. ,,Als de ‘haalbijen’ – dit zijn de bijen die uitvliegen om nectar en stuifmeel uit bloemen te halen – een voedzaam bloemenveld hebben gevonden dan vliegen zij met een beetje nectar terug naar de bijenkast. Haalbijen geven op een bijzondere manier de locatie van voedselbronnen aan elkaar door, namelijk via de bijendans. De betreffende haalbij vraagt eerst de aandacht door onrustig op een raat naar boven te lopen en tegen andere bijen aan te duwen. Deze mogen ook van het voedsel van de bron proeven.

Hierna loopt zij druk op en neer op de honingraat in een bepaalde gradenhoek ten opzichte van de zon. Eigenlijk zegt ze hiermee ‘Dames, als jullie nectar zoeken – vlieg dan X graden noord, zuid, oost of west ten opzichte van de zon, want dan kom je het vanzelf tegen’. Het patroon waarop zij zich voortbeweegt lijkt wat op een acht. De dans is goed te zien op YouTube, via het kanaal van Frans van Galen.’’

Voortplanting

Als een bijenvolk voor een nieuwe koningin heeft gezorgd, vertrekt de laatste na vijf dagen uit de bijenkast voor een zogenaamde bruidsvlucht. Arnold legt dit begrip uit. ,,Ze vliegt naar een plek waar zich darren (mannetjesbijen) bevinden. Omdat ze feromonen afstoot, vliegen de darren achter haar aan en bevruchten haar in de lucht. Soms gebeurt dit wel tien kilometer verderop. Voor de darren is de pret eenmalig want ze leggen na de daad direct het loodje, een triest lot. De koningin vliegt met het verzamelde sperma terug naar de bijenkast en legt daar zo’n 1500 tot 2000 eitjes per dag. Ze blijft haar hele leven vruchtbaar en komt niet meer uit de kast. Uit een eitje waar ze geen sperma bij doet komt een mannelijk bijtje terwijl uit de bevruchte eitjes vrouwelijke bijtjes komen (werksters). Deze worden na 21 dagen geboren. De mannelijke bijtjes volgen drie dagen later. Tijdens het broedseizoen worden er elke dag jonge bijtjes geboren.’’

Honing

Op de vraag hoe honing tot stand komt en wat het precies is antwoordt Arnold dat dit het braakstel van bijen is. Dit klinkt niet echt smakelijk. Arnold legt het uit. ,,Een haalbij zuigt de nectar met haar lange tong uit de bloemen waarna dit in haar (honing)maag terecht komt. Hier worden er enzymen en maagsappen aan toegevoegd. Als zij weer bij de bijenkast is aangekomen, spuugt zij de verzamelde nectar uit in het mondje van de huisbij. Deze voegt er ook weer maagsappen en enzymen aan toe waardoor de nectar wordt omgezet in honing. Deze honing spuugt ze in de cellen van het honingraam waarna het kan rijpen. De vochtigheid van de honing mag niet hoger zijn dan twintig procent. Wordt dit hoger dan ventileren de bijen met hun vleugeltjes om de vochtigheid op peil te brengen. Als dit gebeurd is sluiten ze de cel af met bijenwas.’’

Bijenweetjes

Op zomerse dagen vliegt een bij dagelijks soms wel dertig keer per dag uit, waarbij per vlucht zo’n honderd bloemen worden bezocht. Voor een potje honing van 500 gram vliegen honingbijen, alle kilometers bij elkaar opgeteld, één keer de wereld rond. Er zijn zes miljoen bloemen nodig voor het vullen van de pot. Na 800 kilometer vliegen zijn de vleugels van de bij versleten. Bijen worden in de zomer ongeveer zes weken oud. In de winterperiode kunnen ze wel vier tot vijf maanden oud worden. De koningin bereikt een leeftijd van vier tot vijf jaar.

Wintervoedselvoorraad

Een logische vervolgvraag voor een leek is waarom bijen überhaupt honing maken. ,,Zij doen dit voor zichzelf’’, zegt Arnold. ,,Het is hun voorraad voedsel voor de winter. Het stuifmeel dat ze uit de bloemen halen dient als voedsel voor de larven. Dit geldt ook voor de honing, hoewel ze dit ook voor zichzelf gebruiken om de winter door te komen. Imkers sluiten meestal een deal met de bijen. Ze halen de honing weg voor eigen consumptie en geven de bijen er suikerwater voor terug. Dit vinden de bijen een goede deal. Ze komen er prima de winter mee door.’’

Oogsten honing

Arnold legt uit hoe het oogsten in z’n werk gaat. ,,We halen de honingramen (het frame waarbinnen zich de honingraat met honingcellen bevindt), uit de bijenkast. Dit wordt eerst ontzegeld.’’ Anja, de partner van Arnold, is hier net mee bezig. We lopen naar haar toe en zien dat zij met een ontzegelvork de waslaag van de cellen verwijdert. Ze vertelt dat ze de was later smelt en hiervan kaarsen maakt.

Arnold vervolgt: ,,Hierna gaat het ontzegelde raam verticaal in de honingslinger, een soort centrifuge die ervoor zorgt dat de honing aan de binnenkant tegen de zijwanden slaat. Door het kraantje onderin de centrifuge open te draaien stroomt de honing, nadat het twee zeven is gepasseerd die de resterende wasdeeltjes er nog uithalen, in een opvangbak. Het eindresultaat is zuivere honing.’’ Arnold laat zien hoe een en ander in z’n werk gaat.

Zuivere kwaliteit

,,Bijen maken propolis, een natuurproduct dat ze gebruiken om kieren en openingen te dichten en de wand van de bijenkast te bekleden. Hiermee houden ze ziekteverwekkers buiten de deur.’’ Arnold maakt zuivere honing die niet is aangelengd met suiker, zoals je dit in de winkel wél vaak ziet. Op de pot prijkt een etiket met de tekst ‘Arnolds Honing’. Is dit niet strijken met de eer van een ander, in dit geval de bijtjes? ,,Nee hoor”, zegt Arnold, ,,Ik heb het hele jaar voor ze gezorgd en ze geven mij er honing voor terug. Deze is nu van mij. Het is een kwestie van geven en nemen.’’ Hier is wat voor te zeggen.

Het is een bijzonder gevoel om met een pot honing de deur uit te gaan en tegelijkertijd te beseffen dat de makers van dit product hiervoor 40.000 kilometer hebben moeten afleggen.

Kent u ook iemand met een bijzondere hobby, een speciaal beroep of iemand met een bijzonder verhaal? Laat het de redactie weten via redactie@castricummer.nl.