In de Castricummer van vorige week meldden jullie dat het CDA het college vraagt om maatregelen (uitroeien?) tegen het Jacobskruiskruid. Daar zijn ze niet uniek in. Bij Omrop Fryslan las ik een bericht waarin bioloog Casper van der Kooij betoogt dat zoiets onzin is. Gelijk heeft hij, wat mij betreft.
René Daalmans, Castricum
Beste CDA-fractie, andere raadsleden en het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Castricum,
Het leek me goed om u te schrijven na het vinden van De Castricummer op mijn deurmat. Het weekblad bericht op de voorpagina dat het CDA Castricum er bij het College van B&W op aandringt het Jacobskruiskruid te verwijderen. Ik heb het daadwerkelijke verzoek er in de raadsstukken maar eens bij gezocht, maar het verzoek is echt zo kort door de bocht als de Castricummer schrijft. Ik kan nog geen antwoord van het College erop bespeuren. Het kan heel goed zijn dat het College goed op de hoogte is van de problematiek, maar misschien ook niet. De ervaring leert dat velen van ons weinig weten van al die mooie en soms gevaarlijke natuur om ons heen. Vandaar dat ik toch maar in de pen ben geklommen.
Het siert de CDA-fractie om de zorgen van inwoners serieus te nemen en daar werk van te maken. Maar het doet te weinig recht aan de prachtige plant in kwestie. Sta mij daarom toe om een lans te breken voor de plant zonder de zorgen die erover zijn weg te wimpelen als onzinnig en zonder de goede intenties van de fractie onderuit te willen schoffelen. Ik zal hieronder de vragen die de fractie stelt aanvullen met de vragen die ze denk ik ook en eerst zichzelf had moeten stellen, en ik zal ze uit hoofde van mijn kennis en functie zo goed mogelijk proberen te beantwoorden:
Is Jacobskruiskruid giftig?
Ja, Jacobskruiskruid is een giftige plant voor de meeste zoogdieren en kan leiden tot onherstelbaar leverfalen. Vooral paarden zijn er gevoelig voor, in mindere mate koeien en in nog mindere mate schapen.
Nou eten dieren doorgaans niet van de bittere planten tenzij er echt geen ander voer is. Gedroogd in hooi en kuilvoer heeft de plant echter niet het gif maar wel de bitterheid verloren en weten de dieren de plant niet te herkennen. Het probleem zit dus niet zozeer in de levende plant, maar in de gedroogde vorm ervan in het hooi en kuilvoer.
Ofschoon het kruiskruid aantoonbaar krachtig en dodelijk gif bevat, lijken vergiftigingen zich gelukkig zelden voor te doen: het Nederlands meldpunt voor slachtoffers van Jacobskruiskruid is van 2007 tot 2020 in de lucht geweest. Er zijn in die tijd vier paarden geregistreerd die zijn overleden aan leverfalen door vermoedelijk een kruiskruid vergiftiging in de jaren van voor de opening van het meldpunt. In de dertien jaar dat het meldpunt open was zijn er drie gevallen geregistreerd, waarvan twee niet dodelijk. Het meldpunt leek na al die jaren weinig zinvol en het is in 2020 weer gesloten.
Is Jacobskruiskruid gevaarlijk voor mensen?
In theorie wel, maar in de praktijk niet: geen mens eet de bittere plant. Er zijn geen vergiftigingen van mensen bekend. Wel kan aanraking van de plant bij sommige mensen een allergische reactie van de huid geven op stoffen die algemeen voorkomen bij andere kruisbloemigen.
Komt Jacobskruiskruid voor in de gemeente Castricum?
Jazeker, het is een inheemse plant die thuishoort in het Nederlands landschap alsook in Castricum. De plant wordt al heel lang niet meer ingezaaid in bermen of natuurgebieden en het is in tegenstelling tot wat beweerd en veelvuldig gedeeld wordt op social media geen buitengewoon succesvolle windverspreider. De meeste zaden ontkiemen binnen 5 meter van de plant en niet veel verder dan dat. Toch is de plant de afgelopen decennia in heel Nederland flink toegenomen omdat het lijkt te profiteren van de langere, zomerse periodes van droogte en zich goed weet te vestigen in de wat drogere, openliggende stukken grond.
Moet Jacobskruiskruid bestreden worden?
Ja, maar alleen waar nodig. Het staat buiten kijf dat de plant giftig is en ook al lijkt het gevaar in de praktijk niet heel groot, de toxiciteit is dat wel en voorkomen is natuurlijk altijd beter dan (niet meer te) genezen. Maar de bestrijding van de plant is met het oog op de bescherming van vee op de meeste plekken niet nodig en met het oog op biodiversiteit bijzonder onwenselijk. De plant is niet alleen prachtig om te zien, maar is ook een belangrijke en onmisbare bron van nectar, pollen en bladgroen voor vele soorten insecten.
Maatwerk lijkt zoals zo vaak het geval is, hier het beste: de plant bestrijden waar vee graast, en de plant alle ruimte gunnen waar geen vee graast.
De plant komt overigens nauwelijks voor op weides voor vee en hooilanden die meestal bestaan uit goed bemest land met dichte graszoden waar de plant geen kans krijgt. Waar de plant wel welig en hardnekkig kan tieren is in de kleinere weitjes voor paarden en andere hobby dieren die eerder geneigd zijn ervan te eten dan soortgenoten in grotere kuddes en met meer bewegingsruimte. Percelen, tuinen en bermen grenzend aan dergelijke weitjes kunnen het beste zoveel mogelijk kruiskruidvrij gehouden worden. Percelen, tuinen en bermen op meer dan 50 meter afstand van vee, juist weer niet. Daar zou de gemeente eerder de inwoners moeten aanmoedigen om kruiskruid te koesteren.
Jacobskruiskruid ontkiemt graag in verstoorde grond zoals in de bermen van de Provinciale Weg die langs weilanden met vee voert. Hoewel de planten niet zoveel kans zullen zien om zich in goed bemeste raaigraspercelen te vestigen, blijft het wel een serieus punt van aandacht en zorg, zeker als de percelen ook gebruikt worden voor het oogsten van hooi als veevoer. Met een goed afgestemd maaibeheer kan het kruiskruid teruggedrongen maar daarmee ook bestendigd worden. Maaien kan de worteling van de plant stimuleren. Kruiskruid dat met rust gelaten wordt, verdwijnt op den duur vaak vanzelf: de plant maakt de grond op langere termijn ongeschikt voor zichzelf. Is er een reëel gevaar op verspreiding van de plant naar weidegebied dan is maaien voorafgaand aan de bloei toch wenselijk. Is dat gevaar er niet, dan lijkt het met rust laten van de planten effectiever. Het beste kan worden afgestemd met de betrokken boeren wat hier de goede keuze is.
Het bestrijden van de plant in paardenweitjes is ingewikkelder en geen sinecure: heeft de plant zich eenmaal gevestigd dan valt het niet mee om de plant onder de duim te krijgen. In een paardenweitje wordt door het open trappelen van de grond aanhoudend een ideale plek voor pioniersplanten als het kruiskruid geschapen. Helemaal weg krijgen zal moeilijk lukken en voor elke plant die wordt verwijderd groeien uit de achtergebleven wortels minstens vier planten binnen enkele weken weer terug. Hier is het raadzaam om de tuinen en het openbaar groen in de directe omgeving van paardenweitjes zo vrij mogelijk van kruiskruid te houden en elkaar daarbij te helpen.
De gemeente zou hier de inwoners goed op weg kunnen helpen met het bieden van de juiste informatie, met het openen van of het verwijzen naar een bestaand loket, alsook met een afgestemd maaibeleid, waar nodig in samenwerking met provincie, Rijkswaterstaat en terreinbeheerders als PWN, de Hooge Weide en Landschap Noord Holland.
Deels dus zoals de CDA-fractie het vraagt en voorstelt, maar dan zonder de eenzijdige benadering en demonisering van een prachtige, en zeer waardevolle plant.
Hopende met bovenstaande het verzoek van de fractie te nuanceren en daarmee niet te verzwakken maar juist te versterken en een goede besluitvorming te ondersteunen,
Met vriendelijke groeten,
Susanne van Reenen,
Voorzitter Instituut voor Natuur Educatie (IVN), afdeling Midden Kennemerland
PS
Voor een mooie, gebalanceerde aanpak kan men het beste te rade gaan bij de provincie Friesland waar men inmiddels veel kennis en ervaring heeft opgedaan en waar als enige plek in Nederland een verordening van kracht is. Hier zijn ook goede tips voor het maaien en andere maatregelen te vinden.
https://www.fryslan.frl/jakobskruiskruid
Voor meer informatie over de fabels en feiten over de plant wordt vaak naar deze site verwezen:
https://www.jakobskruiskruid.com
Voor een mooie, korte uitleg waarom het kruiskruid zo’n prachtige plant is:
https://www.vlinderstichting.nl/jakobskruiskruid-zes-vragen-zes-antwoorden
Met stijgende verbazing las ik in uw krant van 21 augustus jl. dat het CDA het giftige Jacobskruiskruid wil laten verwijderen. Is het CDA een weg ingeslagen naar van vóór de oorlog? De laatste decennia leren we juist dat je met de natuur om moet leren gaan en ‘onkruid’ een destructief woord is. Veel planten en kruiden hebben nu eenmaal voor bepaalde dieren (en mensen) een giftige bijwerking.
Natuurlijkerwijs echter laten dieren deze voor hen giftige soorten links liggen. Zijn ze er onbekend mee, ze ruiken of likken er eerst aan of – in andere gevallen – eten er eerst een beetje van om dan te weten in hoeverre het goed voor ze is. Ook weten we nu dat ‘giftige planten en kruiden’ voor andere dieren (en mensen) juist een goede en zelfs geneeskrachtige werking bezitten.
Voor de Jakobskruidaardvlo en de Bloemvlieg is de plant juist belangrijk. Het Jacobskruid is bijvoorbeeld voor de larve van de Sint Jacobsvlinder zelfs de belangrijkste voedselbron. En de Duinzijdebij is waarachtig afhankelijk van deze plant (!). Laat de mens de plant maar links liggen én ervan af blijven. Bepaalde insecten léven er namelijk van.
Paul Kuijper, Castricum